Dirk Mendelsund, een begenadigd  en bejubeld Amerikaans boekomslagontwerper, “een visueel ingesteld iemand (zegt men) die niet alleen de kost verdient met zijn algemene visuele vernuft, maar ook met zijn talent voor het herkennen van visuele seintjes en aanwijzingen in teksten” (p. 347) heeft een boek gemaakt waarin hij probeert uit te leggen hoe het unieke visuele proces van een lezer werkt. Het is een apart boek geworden. Hieronder geef ik eerst kort, gefragmenteerd weer wat ik denk/dacht en opschreef toen ik Wat we zien als we lezen begon te lezen…

Soms herkenning
Soms snap ik er niets van
Het is een zwaar boek (letterlijk), het ligt zwaar in de hand
Is het ook zwaar op de hand?
Fragmentarisch
Vermoeiend, soms wat hij schrijft, maar ook om het op te nemen, te begrijpen

Wat Dirk Mendelsund schrijft, beschrijft en weergeeft, klopt allemaal wel, maar het boek is moeilijk als een geheel op te nemen. Alle quotes, interpretaties en erbij gemaakte illustraties, het is teveel om te behappen. In een keer. En wat gebeurt er? Er blijven bepaalde uitspraken, conclusies hangen. Hieronder wat er voor mij is blijven hangen:

Vaak zijn bepaalde beelden (van mensen, voorwerpen, omgevingen)  heel gedetailleerd  opgeschreven door de schrijver. En vervolgens haalt de lezer niet zozeer genot uit die details om daarmee het voorwerp, de persoon, de omgeving net zo goed voor zich te zien als de schrijver, maar  de lezer – of Mendelsund in ieder geval en in dit geval ik dus ook– “haalt plezier uit de waardering voor het feit dat de schrijver zo nauwkeurig naar de wereld heeft gekeken.” (p. 136)

In een wereld waarin de kracht en overstimulering van het visuele nog steeds toeneemt, hebben we ook nog steeds behoefte aan het lezen van boeken. Dit lezen “verschaft ons een uniek plezier: boeken verschaffen ons bepaalde vrijheden: we spelen zelf een fundamentele rol in het maken (het ons inbeelden) van een verhaal.”(p. 192)

Houden we  zo van verhalen omdat we soms juist gewoon heel weinig wíllen zien?
We willen niet teveel grip op de concrete dingen in de beschrijvingen krijgen. “We willen juist de plooibaarheid en grilligheid die boeken ons bieden als we ons hun inhoud proberen in te beelden. Sommige dingen willen we niet te zien krijgen.”(p. 203)

Maar wat doen de schrijvers dan? Wat zien de schrijvers als ze schrijven?
“Schrijvers zijn de curatoren van de ervaring.” Ze beheren de ervaring en stellen hem veilig en proberen hem weer eerlijk terug te geven, te verdelen. Hoe? “Ze filteren de ruis van de wereld en creëren uit wanorde een verhaal, het puurste signaal dat ze kunnen. Maar hoe puur de verzameling van gegevens die auteurs de lezers verstrekken ook is – hoe vlijtig ook voorgefilterd en strak gereconstrueerd – de hersens van lezers zullen doorgaan met de taak die hun is opgedragen: analyseren, screenen en sorteren.” (pp. 402-403)

Als lezer zijn we voortdurend aan het reduceren, aan het vervangen, aan het verzinnebeelden en “door dit reduceren creëren we betekenis. Reducties zijn de wereld zoals wij haar zien – ze zijn wat we zien als we lezen, en ze zijn wat we zien als we de wereld lezen…” (p. 416)

Dat is wat Mendelsund ook doet in dit boek, reduceren, uit boeken, uit beschrijvingen, uit zijn kennis en de betekenis die hij er  vervolgens aan geeft, verbeeldt hij met bijzondere illustraties. Zijn gereduceerde  interpretaties , zijn illustraties.
Al met al een… anders boek. Ik denk dat ik het vooral ga gebruiken om sommige dingen nog eens terug te lezen, op te zoeken. Misschien wel als ik ooit nog eens de boeken lees die hij veelvuldig aanhaalt, want die heb ik nog lang niet allemaal gelezen.

Met een groot compliment voor de voortreffelijke vertaling en vernuftige doorvoering van het Nederlands in de  illustraties. Wat kan er toch veel met beeld tegenwoordig…

Wat we zien als we lezen. Peter Mendelsund. Uitgeverij Atlas│Contact. 2015.
(What We See When We Read. Vintage Books New York. 2014).
Vertaling: Roos van de Wardt

Meer lezen over dit boek? Voor de literaire online boekenclub Een Perfecte Dag voor Literatuur plaatsten op 30 september 2015 nog een 18-tal andere bloggers een verhaal/tekst/blog/interpretatie naar aanleiding van dit boek. Klik hier voor de links.